ANNA SZYPURA
Skąd się wziął żbik?
Zwierzę to zostało opisane po raz pierwszy przez Karola Lenneusza w 1758 roku pod nazwą Felis catus, na podstawie kota domowego, jednak obecną nazwę nadał żbikowi niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber w 1775 roku, który obserwował zwierzę w naturze.
Występowanie
Żbik europejski, znany też pod łacińską nazwą jako Felis silvestris, to dziki kot zamieszkujący górskie lasy w krajach europejskich i południowo-zachodniej Azji. Zwierzęta te zasiedlają skraje kompleksów leśnych, by mieć dostęp do wybranych przez siebie terenów łowieckich, jakimi są: łąki, polany i pola. Przeważnie zamieszkują lasy liściaste bądź mieszane z bogatym podszytem, a szczególnym uwielbieniem darzą nisze, przez które przepływa strumień, bądź gdy znajduje się w nich jezioro.
Żbik jest gatunkiem chronionym na całym terenie Polski, gdzie zamieszkuje jedynie część województwa małopolskiego i podkarpackiego, jednak historia wspomina o tym, że kot ten do okresu średniowiecza zamieszkiwał znaczną część naszego kraju, w tym Śląsk. Z kolei w Europie zasięg występowania żbika jest bardzo rozproszony. Obejmuje kilka krajów jak: Szkocję, środkową Francję i Niemcy, prawie cały obszar Karpat, Półwysep Apeniński i Iberyjski. Sardynię i Sycylię, a poza Europą – Azję Mniejszą i Kaukaz, środkowe Indie, północno-zachodnie Chiny, oraz północną Afrykę. Dlatego wyróżnia się trzy grupy tego gatunku: żbik europejski, żbik azjatycki i żbik afrykański.
Ochrona
Żbik został wpisany do aneksu II konwencji berneńskiej w 1980 roku. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej, lecz pomimo tego gatunek ten wyraźnie zmniejsza swoją liczebność i zasięg występowania. Na stan populacji tych zwierząt, negatywny wpływ ma wycinka lasów, czy istnienie dróg szybkiego ruchu znajdujących się niedaleko ich żerowisk. Co więcej żbiki preferują młodsze lasy, bądź skupiska drzew w różnym wieku, dlatego tworzenie przez ludzi dużych zbiorowisk drzew jednego gatunku również ma wpływ na zmniejszenie zasobów pokarmowych i uniemożliwia tym zwierzętom znalezienie idealnej kryjówki. Odgradzanie stawów hodowlanych i jezior także redukuje różnorodność pokarmu tych drapieżników.
Problemem jest przede wszystkim krzyżowanie się żbików z kotami domowymi. Według badań i wniosku sformułowanego w latach 60.-70. przez Michała Sumińskiego, czystej krwi żbiki nie istnieją już w Europie. Szczególnie istotne jest to w rejonach, gdzie wzrasta gęstość zaludnienia, w tym także ilość kotów domowych, z którymi się krzyżują. Nie można również zapomnieć o omyłkowych odstrzałach, śmierci tych kotów podczas wypadków drogowych i niestety o kłusownictwie
Odżywianie
Ze względu na ich tereny łowieckie, które sięgają nawet pól uprawnych, żbik żywi się małymi ssakami, gryzoniami, rybami, żabami, ptakami, owadami, a także małymi sarnami i jagniętami. Podczas ostrych zim posila się także padliną dużych zwierząt kopytnych.
Naturalnymi wrogami żbików są duże ssaki takie jak wilki i zdziczałe psy, a dla kociąt zagrożeniem są ptaki drapieżne i lisy.
Wygląd
Żbik przypomina wyglądem kota domowego. Przeciętna waga samicy wynosi 3,5 kg, a samca ok. 5 kg, z kolei długość ciała wynosi od 40 do 90 cm wraz z ogonem. Futro ma bure umaszczenie, ozdobione czarnymi prążkami, jednak jest o wiele dłuższe i bardzie puszyste niż u kota domowego. Na uszach żbika można zauważyć charakterystyczne frędzle, lecz nie takie jak u rysia. Od naszych domowych pupili odróżnia je kilka ważnych aspektów. Pręga na ich grzebiecie, sięgająca od głowy do ogona nie łączy się z prążkami na ogonie, będąc subtelnie wyróżniona. W dodatku opuszki stóp żbika są czarne, podczas gdy koty domowe mają je różowe bądź cieliste. Jedną z najbardziej wyróżniających cech charakterystycznych żbika europejskiego jest duża, okrągła i puszysta głowa, po której obu stronach zawsze zauważymy tylko cztery pręgi. Podobnie jest w przypadku ogona, który jest niemalże idealnie okrągły i widocznie grubszy, lecz dość krótki.
Rozmnażanie
Żbik osiąga dojrzałość płciową w wieku 2-3 lat. Ruja tych kotów przypada na koniec lutego lub początek marca. Ciąża trwa od 63 do 69 dni, gdzie samica rodzi od 1 do 7 młodych, które usamodzielniają się w wieku 5-6 miesięcy. Żbik może żyć ok. 15 lat, a w niewoli przeżywa nawet do 18 lat. Są jednak przypadku starszych kotów.
Aktywność
Koty te podobnie jak nasze domowe pupile najbardziej aktywne są późnymi wieczorami i o świcie. Są to zwierzęta żyjące samotnie, ze względu na ich niechęć do życia w stadzie. Według badań samotne samice zajmują mniejsze terytoria niż samce, bo od 60-180 ha, natomiast osobniki męskie od 170-570 ha. W ciągu doby pojedynczy osobnik może przemierzyć od 4 do 12 km w poszukiwaniu pokarmu bądź partnera. Ze względu na ich aktywny tryb życia i długie, często oddalone od innych osobników trasy i tereny łowieckie, ciężko jest oszacować ile w Polsce jest żbików. Mówi się, że nasz kraj zamieszkuje ok 150 przedstawicieli tego gatunku, lecz nikt nie jest w stanie potwierdzić, ile z tych dzikich kotów ma czystą krew, bowiem zwierzęta te często krzyżują się z kotami domowymi, zatracając swoje charakterystyczne cechy.
Ciekawostki
- Żbik podczas wspinania się na drzewa, nie tylko ostrzy pazury, ale i zostawia specyficzny zapach, który wydobywa się z gruczołów z opuszków palców
- Młode żbiki otwierają oczy dopiero po dwóch tygodniach życia a po pół roku pod opieką matki, są wręcz wyganiane przez nią z ukrycia, by poznały świat samodzielnie
- Żbik afrykański w porównaniu z europejskim ma krótsze futro i cieńszy ogon
- W Polsce istnieją regionalne nazwy odpowiadające żbikowi: step, zdeb, zdbik, żdbik
