LIDIA GRABOWSKA
Choć należy do jednych z największych drapieżników w Europie ryś euroazjatycki zamieszkuje jedynie najbardziej dzikie i niedostępne zakątki naszego kraju. Szansa na spotkanie go w naturalnym środowisku jest naprawdę niewielka. Nie tylko z powodu jego niezwykłej dyskretności, ale przede wszystkim dlatego, że gatunek ten znajduje się na krawędzi całkowitego wyginięcia.
Najwięcej rysi żyje obecnie w bezkresnych lasach Syberii. W Polsce występują tylko dwie nieliczne populacje rysia – karpacka i bałtycka. Populacja bałtycka (zwana też nizinną) zamieszkuje Puszczę Białowieską, Knyszyńską, Augustowską, Pojezierze Mazurskie, Roztocze i Polesie. Jej osobnicy mają w większości płowe, niemal jednolite umaszczenie. Bardziej liczna populacja karpacka charakteryzuje się za to bardzo wyraźnym plamistym wzorem tworzonym przez cętki i pasy. Ryś euroazjatycki jest objęty ścisłą ochroną w całej Polsce od 1995 roku i jest też wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.
Przez oryginalny wygląd te duże drapieżniki trudno pomylić z innymi gatunkami. Charakterystyczne trójkątne i zakończone pędzelkami czarnych włosów uszy, to cecha, dzięki której koty te są rozpoznawane najszybciej. Kępki włosów skupiają fale dźwiękowe i poprawiają ich słuch. Do tego nietypowy krótki ogon, tępo zakończony czarnym końcem. Ich sierść jest bardzo gęsta i jedwabista, górna część ciała jest ciemniejsza, a brzuch białokremowy. Rysie mają krępy tułów, okrągłą głowę, krótką szyję i długie kończyny z szerokimi łapami. Dorosłe osobniki ważą średnio od 20 do 35 kilogramów, co czyni je największymi z europejskich kotowatych.
Ryś jest zwierzęciem prowadzącym bardzo skryty tryb życia. Najbardziej aktywny jest nocą, a w ciągu dnia odpoczywa i śpi. Jednak w miejscach spokojnych i w czasie większego zapotrzebowania pokarmowego bywa też aktywny w dzień. Ich przemieszczanie się jest związane głównie z polowaniem, znakowaniem terenu i poszukiwaniem partnera do rozrodu. Długość takich dobowych wędrówek może przekroczyć nawet 20 km. Prowadzą samotniczy tryb życia i konkurują między sobą o terytorium. Przejawy aktywności rysia są trudne do zaobserwowania w terenie. Są to np. widoczne na śniegu tropy z opuszkami 4 palców, ponieważ wewnętrzny palec znajduje się tak wysoko, że nie pozostawia śladów. Zdobycz, w postaci najczęściej saren i jeleni, jest starannie ukrywana i ryś powraca do niej przez kilka dni, aż do całkowitego skonsumowania mięsa. Mniejsze gatunki zdobyczy – zające, ptaki i gryzonie tylko uzupełniają ich dietę, zwłaszcza w okresie letnim.
Typowym środowiskiem dla rysia w Europie są duże kompleksy leśne, zarówno w górach, jak i na nizinach. Duże otwarte tereny i brak połączenia między lasami stanowią przeszkodę dla migracji i zajmowania nowych terenów. Warunkiem bytowania jest też odpowiednia liczba pożywienia. Rysie potrafią przebywać w pobliżu człowieka – na wsiach, polach i w okolicy dróg, gdzie najłatwiej upolować sarny. Jednak dla wychowania młodych wybierają miejsca bardziej odludne i spokojne.
Większość śmiertelności dorosłych rysi jest spowodowana działalnością człowieka – poprzez kłusownictwo i wpadanie w pułapki zastawione dla saren i jeleni. Dużym problemem jest też kurcząca się dostępność pokarmu. Sarny są przecież przedmiotem zainteresowania nie tylko rysi, ale też myśliwych, wilków i lisów. Śmierć pod kołami samochodu czy pociągu to również jedno z największych zagrożeń jakie na nie czyhają. Poprzez rozwój infrastruktury komunikacyjnej populacje zostają odizolowane i na bezleśnych terenach rysie nie mogą się dalej przemieszczać. Prawdziwie dzikich i niedostępnych terenów leśnych w Polsce jest niewiele. W sąsiedztwie tych cennych obszarów coraz częściej powstają osiedla mieszkaniowe czy miejsca turystyczne, które uniemożliwiają rysiom wędrowanie oraz odpoczynek. Ingerencja człowieka w lasy powoduje, że rysiom żyje się coraz trudniej, a ich spokój jest permanentnie zakłócany. Można powiedzieć, że rysie nie mają właściwie żadnych naturalnych wrogów… Oprócz człowieka.
